A@W Newsletter

Natascha Drabbe: “Ons huis is enkel interieur, er is geen buitenkant”

Als er al een huis bestaat dat perfect de zienswijze van de ontwerper demonstreert, dan is het wel het Van Schijndelhuis in Utrecht. We nemen je mee naar deze woning op het Pieterskerkhof, waarin de architect en productontwerper en diens echtgenote Natascha Drabbe na de bouw in 1992 hun intrek namen. Drabbe, een architectuurhistorica, die na het vroegtijdige overlijden van haar man in 1999 in het huis bleef wonen, neemt ons mee op een verkenningstocht in haar inmiddels tot een icoon uitgegroeide huis.

Door Jan Hoffman

Het wordt snel duidelijk waarom Van Schijndel voor deze woning al in 1995 de Rietveldprijs ontving en waarom het door de Gemeente Utrecht in 1999 als jongste bouwwerk op de gemeentelijke monumentenlijst werd geplaatst. Vooraf lazen we dat de architect, die opgeleid werd aan de Gerrit Rietveld Academie in Amsterdam en vele jaren een eigen architectuurpraktijk combineerde met een professoraat aan de Fachhochschule Düsseldorf, dit zelf ‘een huis van lucht en licht’ noemde en daar blijkt geen letter van gelogen. Het licht kan letterlijk van het ene moment op het andere totaal veranderen.

“Wat ik het liefste deel met mensen die dit huis bezoeken, is hoe in de centrale ruimte alle licht naar binnen wordt getrokken door het matte gedeelte van het glas. Wanneer er opeens een wolk van voor de zon wegschuift en het licht binnenvalt, is dat het mooiste moment om te delen met anderen. Je ziet zo de stralen binnenvallen”, vertelt Natascha Drabbe, die niet enkel regelmatig rondleidingen in haar eigen huis geeft, maar ook het Iconic Houses Netwerk runt, waarover verder meer.

Experimenteel tot in de details

Het huis gold in zijn tijd als uiterst experimenteel en is dat wonderwel gebleven. Deze woning, die letterlijk ingesloten zit op een binnenterrein waardoor alle leven zich binnen afspeelt, pakt uit met tal van details die het uniek maken. Het meest opvallend daarbij is hoe de glazen deuren in keuken en badkamers scharnieren op een siliconen kitnaad. Verder valt op hoe je hier niets anders merkt dan eigen meubel- en interieurontwerp, tot en met de door van Schijndel ontworpen Delta Vaas.

“Behalve het huis ontwierp Mart ook de patio’s, het interieur en de meubelen bijna allemaal zelf. Meer zelfs, hij maakte heel veel ook grotendeels eigenhandig. Hij had een eigen werkplaatsje waar hij met zijn machines aan de slag ging en prototypes maakte. Het zorgt er mede voor dat dit huis heel erg zijn eigen signatuur heeft en je kunt spreken van een ‘Gesamtkunstwerk’.”

“Omdat dit huis op een binnenterrein staat, heeft het geen duidelijke buitenkant. En doordat deze woning geen uitzicht heeft, is het heel introverten helemaal op zichzelf gericht. Daardoor laat je de omgeving los en vergeet je heel dikwijls dat je midden in de stad leeft. Pas als de carillon weerklinkt, besef je dat je midden in Utrecht woont.”

Ramen draaien op siliconenkit

De glazen deuren blijken na 28 jaar nog steeds op hun siliconennaad te draaien. Binnenin is er sinds het ontstaan helemaal niets veranderd, al begint de woning toch hier en daar wat grillen te vertonen.

“Dat draaien zonder scharnieren was nog nooit vertoond”, lacht mevrouw Drabbe. “Siliconen werden en worden over het algemeen gezien als iets dat je gebruikt om te verlijmen, zoals autoruiten of structurele glasgevels, niet iets om dingen te laten draaien. Mart vond het spannend om dit te testen, net zoals hij experimenteerde met veel andere dingen. Dit is een manifest voor zijn opvattingen, waarbij sprekend is dat hij voor dit huis de Nederlandse term ruimte te beperkend vond en liever naar het Engels greep. Voor hem ging dit over zowel ‘room’ als ‘space’, waarbij je dus aan de ene kant doelt op een gesloten ruimte en aan de andere zinspeelt op een flexibele ruimte.”

“Het interieur was iets waarvan de afwerking vele jaren in beslag nam. Mart ontwierp eerst het hele interieur nadat we verhuisd waren eind 1992, en daarna kwamen er stap na stap inbouwmeubelen bij, een keuken, het afwerken van de badkamer, … waarbij hij het werk meestal zelf afwerkte. In 1995 vormde hij bovendien het belendende poorthuis om tot vier appartementen.”

“Huis is deel van onbezorgdheid kwijt”

“Wat ik nu, in 2021, helaas wel merk, is dat het huis een deel van zijn onbezorgdheid is kwijtgeraakt. Was de woning er vroeger voor mij, dan stel ik de jongste tijd wel vast dat ik er meer en meer voor de woning moet zijn. Logisch ook, na al die jaren vergroot het onderhoud. Zo moesten afgelopen zomer alle kitnaden vervangen worden, was het tijd voor een nieuw dak, bleken er nieuwe funderingspalen nodig, vermoeden we nu dat er problemen zijn met bodeminklinking, enzovoort… Daar komt bovendien bij dat elk wissewasje dat mis is, meteen ook atypisch is. Komt er een vakman over de vloer, dan kan ik het commentaar zo al raden: ‘Mevrouw, dit heb ik nog nooit gezien’. Het betekent meteen dat alles op maat opgelost moet worden, wat handenvol geld kost en waarvoor je bovendien niet op subsidies moet rekenen. Ach, eigenlijk normaal als je in een experimenteel huis woont.”

Dit brengt ons meteen bij een interessant initiatief dat al vele jaren loopt. Het van Schijndel-huis is met nadruk géén museum, wel een plaats waar gewoond wordt, maar dit betekent niet dat het niet bezocht kan worden. Meer zelfs, het staat open voor de organisatie van diverse initiatieven.

“De woning is perfect geschikt voor, bijvoorbeeld, een productlancering”, legt onze gesprekspartner uit. “Daar komen architecten en interieurarchitecten graag op af als het in een omgeving als deze gebeurt. Hoeveel keren het niet gebeurt dat mensen die hier samenkomen, elkaar niet kennen, vervolgens hun verwondering delen en uiteindelijk heel vlot met elkaar in gesprek gaan … Het is zeer uitzonderlijk hoe dit huis mensen bij elkaar brengt en aanzet tot communiceren. Elke eerste zondag van de maand kan je trouwens op bezoek komen, daarbuiten kan dit ook op afspraak.”

Iconic Houses Netwerk

Natasche Drabbe wijst er nog op dat er meer is dan haar huis alleen. Zo riep ze al in 2008 een netwerk in het leven, de Stichting Mart Van Schijndel, waarbij ze beheerders van gelijkaardige moderne architectenhuizen die als museum te bezoeken zijn van over de hele wereld verenigde. Dit werd in 2012 gevolgd door het Iconic Houses Netwerk.

“Dit Iconic Houses Netwerk wil een bron zijn voor reizigers en liefhebbers van twintigste-eeuwse huizen. Onlangs werd daarvan trouwens de missie verbreed en gaat het nadrukkelijk ook over mensen bewust maken van het belang van het bewaren van jong erfgoed. Daarvoor werd een toolkit uitgewerkt met allerlei online te raadplegen bronnen, waarin mensen kunnen vinden hoe ze een dergelijke omgeving kunnen restaureren. We doordringen er particuliere eigenaars mee van het belang hoe ze het beste met dit jonge erfgoed kunnen omgaan.”

“Tijdens de pandemie begonnen we met virtuele, maandelijkse rondleidingen door iconische woningen overal ter wereld, waarbij de deelnemers achteraf vragen kunnen stellen. Zo bezoeken we op 21 oktober het Farnsworth House, een door Ludwig Mies van der Rohe tussen 1946 en 1951 ontworpen en gebouwd woonhuis voor de Amerikaanse arts Edith Farnsworth. Dit huis was bedoeld als weekend- en vakantieverblijf in Plano, Illinois, in de VS. Gevolgd in november door een virtueel bezoek aan Isokon Flats, aan Lawn Road in het district Belsize Park in de Londense voorstad Camden.”

“Speciaal is dat corona ervoor gezorgd heeft dat we deze bezoeken helemaal herdachten. Nu kan je eerst live even kijken wat je ervan vindt en beslis je daarna of je er ooit ook daadwerkelijk naartoe wilt reizen om het iets meer in detail te zien. Je verkleint letterlijk je footprint door diepgaander onderzoek, is dat niet mooi in deze tijden waarin het verduurzamen van ons reisgedrag een van de topprioriteiten is?”

© alle foto’s: Imre Csany, DAPh
www.iconichouses.org