A@W Newsletter

Binnen in de Toronto Montessori School. Foto © Farrow Partners

Architectuur heeft dikwijls invloed waar je het niet meteen verwacht. Daar weet architect Tye Farrow, die een vooraanstaande expert is in het samenbrengen van neurowetenschap en de gebouwde omgeving, alles van. Hij neemt ons mee naar diens project op een Montessorischool in Toronto en demonstreert hoe overtuigend onze omgeving ons positief kan vormen, zowel op fysiek als mentaal vlak.

Voor hij aan de hand van zijn eigen project uitlegt wat hij precies bedoelt, haalt Farrow een schandaal aan dat uitbrak in de VS in oktober 2021. Toen stapte een adviserend architect voor de Universiteit van Californië in Santa Barbara op uit protest tegen een plan voor een slaapzaal van 11 verdiepingen, die werd vergeleken met een gevangenis. De plannen, gefinancierd door miljardair Charles Munger, onthulden rijen kleine kamers zonder ramen, die volledig afhingen van kunstlicht en mechanische ventilatie. De architect noemde het voorstel een ‘destructief sociaal experiment’ en ‘een plek die onhoudbaar is als architect, ouder en mens’.

De plattegrond van Munger Hall, een studentenhuis van 11 verdiepingen aan de Universiteit van Californië, zal 4.500 studenten huisvesten in kamers zonder ramen. 
©  USBS

Farrow vindt het ontmoedigend om vast te stellen dat er met zoveel dynamiek op het vlak van welzijn megaprojecten als dit gebouwd worden en dat de les van COVID vergeten wordt. Uitgebreide studies hebben inmiddels aangetoond dat zelfs bescheiden voorzieningen, zoals een balkon of een raam met uitzicht op een tuin, kunnen leiden tot meetbare mentale en fysieke voordelen. Die voordelen zijn dan onder meer minder stress en verveling, die op hun beurt kunnen leiden naar depressie en ziekte.

In Toronto doet hij in een ander, pas voltooid campusgebouw precies het tegenovergestelde van dat raamloze Californische studentenhuis. De schaal, vorm en materialiteit ervan zijn gebaseerd op het versterken van de neurologische en psychologische impact op de studenten en docenten die er gebruik van maken. De goed verlichte en ruime indeling, ontworpen door de afdeling van Farrow Partners in Toronto, is gericht op zowel fysieke gezondheid als cognitieve stimulatie en mentaal geluk.

Het project bevindt zich in Richmond Hill, net ten noorden van Highway 407. Hier wordt het bestaande gebouw van de Toronto Montessori School uitgebreid met een zacht U-vormig volume dat een omarmende ingang vormt. Binnen waaieren vanuit een centraal atrium diverse voorzieningen uit in beide richtingen, met toiletten, een directiekamer, kleedkamers en kantoorruimtes voor de administratie.

"Wanneer je een bocht inwerkt," stelt Farrow, "prikkel je de nieuwsgierigheid om te weten te komen wat er om de hoek ligt". Foto © Farrow Partners

Een van de opvallendste kenmerken is het schuine plafond dat wordt ondersteund door een reeks zichtbare halve cirkelbogen. De daklijn stijgt twee verdiepingen onder een ‘dramatische’ hoek, naar een gebogen glazen wand met een rij grote zeilachtige driehoekige vormen, die uitkijken op een binnenplaats en een berkenbos.

De meeste architecten kennen de voordelen die de natuur een project kan bieden, of het nu gaat om ongefilterd licht, frisse lucht of blootgelegde ruwe materialen zoals hout of steen. Dit project biedt die kenmerken, maar gaat verder dan wat vaak wordt omschreven als biofilie: een ontwerp dat de natuur in de bebouwde omgeving brengt. In de plaats daarvan is architect Tye Farrow, die een master in neurowetenschappen behaalde, geïnteresseerd in de manier waarop de ruimte onze gemoedstoestand kan beïnvloeden en ons gevoel van vertrouwen, vreugde, verbeelding en optimisme kan vergroten.

Positieve ambiguïteit

Hij bedacht de term ‘positieve ambiguïteit’, om het onderscheid te maken met ontwerpen die de mentale capaciteiten vergroten door ruimtelijke dynamiek en complexe patroonherkenning. In het geval van de nieuwe uitbreiding breken verschillende elementen met het gebruikelijke raster. De blootgelegde structurele balken met meerdere knooppunten zijn, bijvoorbeeld, een onverwachte combinatie van ronde vormen en driehoeken die aanvankelijk chaotisch lijken, maar waarna je ogen terugkerende patronen beginnen te herkennen. Ook de halvemaanvormige plattegrond vormt een visuele breuk met een typische rechte gang. "Onze geest houdt van verschillen," stelt Farrow. "Onze ogen en hersenen zijn geprogrammeerd om voorspelbaarheid te zoeken en we voelen ons gemakkelijk aangetrokken tot rechte lijnen en rechte hoeken. Maar als je een bocht inwerkt, prikkel je de nieuwsgierigheid om te weten te komen wat er om de hoek ligt."

Het gebouw maakt een voortdurend bewustzijn van seizoensgebonden ritmes en weerpatronen mogelijk. Foto © Farrow Partners

Ook het licht speelt een cruciale rol. Farrow beschrijft de nieuwe vleugel als ‘zeer, zeer stemmingsgevoelig’. Op bepaalde momenten van de dag werpen de spanten diepe schaduwen af die het effect hebben van boomtakken. Dankzij het natuurlijke licht dat van verschillende kanten binnenvalt, is er een bewustzijn van seizoensgebonden ritmes en weerpatronen. "Onze geest wordt geprikkeld door ons vergelijken en contrasteren", zegt hij, “daarom lezen studenten en docenten voortdurend de ruimte en betrekken ze hun zintuigen bij de steeds veranderende omstandigheden, zozeer zelfs dat het lijkt alsof de ruimte leeft.”

‘Cause health’

Positieve ambiguïteit vormt slechts één hoofdstuk van een groter studiegebied waarin Farrow een wereldwijd erkende deskundige is. Via de term ‘cause health’ (letterlijk ‘gezondheid veroorzaken’, of om het in medische termen te zeggen: salutogeen) bekijken hij en zijn bureau hoe de gebouwde omgeving de samenleving kan betrekken en verrijken door het ontwerp vanuit verschillende ooghoeken te bekijken. Kunnen gebouwen, bijvoorbeeld, genereus zijn? Of verder nog: wat maakt een straat, een dorp of een stad authentiek en hoe stralen deze op hun beurt een gevoel van vertrouwen, veerkracht en belang uit?

Als dit een beetje klinkt alsof we het eerder over mensen dan over gebouwen hebben, dan is dat in veel opzichten precies wat ‘cause health’ is. Je gaat nadenken over architectuur en kijkt voorbij de functionele diensten ervan. Je denkt in de richting van haar potentieel om ons vitaal en verbonden te laten voelen, meer als vrienden en familie dan als levenloze objecten.

Voor Farrow is ‘cause health’ de ultieme test voor een goed ontwerp. Maar we zijn er nog niet. "Op dit moment is architectuur geïnteresseerd in ecologische gezondheid, wat niet volstaat," zegt hij.

De industrie richt zich op het efficiënter maken van gebouwen met oplossingen als zonnepanelen en houtbouw en ook daarop heeft hij een aanvulling: "Vergeet niet dat we wezens zijn die onlosmakelijk verbonden zijn met onze omgeving. We zouden naar alle aspecten van gezondheid moeten kijken, inclusief sociaal, fysiek en mentaal welzijn."

For Farrow, cause health is the ultimate test for good design. And we aren’t there yet. “Right now, architecture is interested in ecological health,” he says. The industry is focusing on making buildings more efficient with solutions like solar panels and timber construction. “But we are environmentally embedded beings. We should be looking at all aspects of health, including social, physical and mental wellness.”

Dit is een bewerkte vertaling door Jan Hoffman van een artikel geschreven door Catherine Osborne