In vorige newsletters zetten we al eerder de spotlichten op het circulair denken en het gebruik van lokaal geproduceerde, bio-based materialen. Een mooi voorbeeld van hoe deze hedendaagse manier van aanpak vertaald kan worden in de praktijk vonden we in het Brusselse. Daar gebruikt BC materials, een spin-out van architectenkantoor BC architects, uitgegraven aarde van bouwwerven om er bouwmaterialen tot zelfs designobjecten van te maken.
door Jan Hoffman
BC materials is een coöperatieve, opgericht in oktober 2018, met een ambitieuze missie: het verspreiden van (kennis over) leembouwmaterialen. Dit materiaal wilde men opschalen als één van de belangrijkste oplossingen om de wijdverspreide vervuiling en verspilling in de bouw tegen te gaan. In de mission statement stelt men dat men een low-tech, bio-ecologisch en regionalistisch perspectief van architectuur en bouwen wil bieden. Daarbij wordt de toegevoegde waarde van renoveren en bouwen gelijk verdeeld over de verschillende partners in de bouwketen. Men doet dit met een team van een tiental mensen, met heel verschillende profielen. Het gaat van architecten, over een industrieel ingenieur, tot zelfs een filosoof en een metselaar…
Van plaatselijk uitgegraven aarde kun je dikwijls volledig herbruikbare en quasi CO2-neutrale bouwmaterialen maken. Foto © Anaïs Pereira
Hoe kun je inspelen op de steeds groeiende behoefte aan duurzame en ecologisch verantwoorde materialen? En hoe doe je dat aan een prijs die de vergelijking met klassieke bouwmaterialen kan doorstaan? We vragen het aan Anton Maertens, een man die mee de zaken in goede banen leidt bij BC materials.
“Bijna 11 jaar geleden werden we met BC architects gevraagd voor de bouw van een school in Burundi. Dit was een inspirerende ervaring omdat we ter plaatse van een lokale aannemer leerden hoe je met ongebakken aarde kunt bouwen”, vertelt hij. “Dit moesten we ook in België kunnen toepassen en daarom begonnen we dit met BC architects in onze projecten te integreren. Die leverden enige faam op, naast een veel betere ecologische impact. Zo werd duidelijk dat die aanpak zeer waardevol kon zijn in de architectuur.”
“Tegelijkertijd merkten we in ons eigen Brussel hoe er heel veel grond werd uitgegraven, daar alleen al 2 miljoen ton per jaar. Dat werd meestal gedumpt in groeves of mijnen, hoewel we vaststelden dat deze aarde dikwijls van goede kwaliteit was en je er bouwmaterialen van kunt maken. Die bouwmaterialen hebben een aantal specifieke voordelen: ze zijn volledig herbruikbaar en zijn quasi CO2-neutraal. Daarom richtten we BC materials op: om zelf die materialen te kunnen produceren.”
Sterke focus op architecten
BC materials richt zich niet toevallig vooral op architecten. De cijfers tonen alleszins al aan dat de interesse enorm is. De 50 ton per jaar in 2019 vertienvoudigde vorig jaar en het einde van de groei lijkt nog niet in zicht.
Tegels gemaakt uit stampleem, hier bij een toepassing in een project in Jette. Foto © Jasper Vanderlinden
“Als je het mij vraagt, is het een bijzonder grote troef dat we denken als architecten en weten wat ze nodig hebben voor hun projecten. Wellicht vinden ze het ook interessant dat ze zien dat we onze inkomsten consequent herinvesteren in de verspreiding, R&D en opschaling van infrastructuur om gunstige effecten op het milieu zo sterk mogelijk te valoriseren”, gaat Anton verder. “Je ziet dat architecten een groeiende interesse hebben in circulaire en ecologische materialen, niet alleen voor wedstrijden waar dat belangrijk is. Zij staan ook positief tegenover het feit dat er nagedacht wordt over andere modellen van werken, andere productiewijzes en een véél beter binnenklimaat.”
Tal van toepassingen
Bekijken we wat BC materials zoal op de markt brengt, dan merk je dat je met uitgegraven aarde bijzonder veel kunt doen. We zien leemstenen (ongebakken bouwblokken), chape, leempleisters,… tot zelfs een onlangs op de markt gebrachte designlamp, de Lamp-a-Terre.
Brickette is een blok van samengeperste leem, in verschillende formaten voor de bouw van gemetselde muren. Foto © Thomas Noceto
“Het is onze missie aan te tonen dat je met geo- & biogebaseerde bouwmaterialen enorm veel kunt bereiken. Zo hebben we in Arles, voor het Luma-project gewerkt met verschillende bouwmaterialen op basis van lokale materiaalstromen uit de regio. En we werkten samen met sommige van de beste aannemers voor aardemateriaal, wat tot een perfecte combinatie van esthetiek en ecologie leidde. We hebben heel concreet stampleem, een pleister op basis van algen en leemstenen, op basis van lokale stromen.”
“In ons eigen Brussel is het project Karper een hele leuke. De architectes van Hé Architectuur maakten een kwalitatief woonproject door verdichting en toepassing van biogebaseerde materialen zoals strobalen, kurk en kalkhennep met een finish van de Brusseleir witte leempleister en een meubel van witte stampleem. Dit is een mooie illustratie van hoe natuurlijke materialen zoals stro, aarde en hout ook in een stedelijke omgeving waardevol kan zijn. Het resultaat is een heel aangename leefruimte, die groter geworden is, met tegelijkertijd een zeer lage ecologische impact.”
Prijsverlagingen zetten door
Bij biogebaseerde bouwmaterialen gaat men er meestal van uit dat die flink wat duurder zijn dan traditionele bouwmaterialen. Eigenlijk gaat dit volgens Anton Maertens al een tijd niet meer op. Sterker nog: men slaagt er volgens hem in om de bouwmaterialen steeds goedkoper te maken…
Zelfs designobjecten behoren tot de mogelijkheden. Dit is de Lamp-a-Terre, gemaakt van uitgegraven aarde op een Brusselse werf. Foto © AVANDI
“Als voorbeeld neem ik hier onze Brickette. Dit is een blok van samengeperste leem, in verschillende formaten voor de bouw van gemetselde muren. Je kunt dit product vergelijken met bakstenen van klei of cement, maar een véél lagere impact (tot 90% minder emissies), met een sterke thermische inertie, goede vochtregeling en een goede geluidsisolatie. Hierbij leveren we ook de mortel, die eveneens van aarde gemaakt is.
“Deze Brickette zijn we momenteel aan het opschalen en goedkoper maken. Dit product verlagen we al jaar na jaar systematisch in prijs – we gingen intussen van 1,95€ / per blok naar 1,35€ - en het illustreert hoe het hogere prijsimago van circulair bouwen steeds dieper in de prullenmand mag gestopt worden. Tegelijkertijd verhogen we ook de kwaliteit van het eindresultaat, en krijg je solide en gezonde oplossingen voor binnenmuren. De markt pikt dit meer en meer op en dat zal resulturen in een aantal primeurprojecten, de komende maanden en in het najaar van 2023.”