Hoe gaan we bedachtzaam om met onze toekomst? Het is een vraag die architecten overal ter wereld bezighoudt, maar waar de een flink wat verder in gaat dan de ander. Een zeer verregaande op de natuur gerichte architectuur vinden we in Nijmegen bij ORGA Architect. Dit in 2007 door Daan Bruggink opgestarte bureau laat zich al van bij het prille begin inspireren door de natuur en laat zich bij het ontwerpen leiden door biofilische principes en technieken.
door Jan Hoffman
De website formuleert duidelijk waar het om draait. Het in 2007 door Daan Bruggink opgestarte ORGA Architect richt zich op één enkele visie: biofilisch en biobased bouwen is de toekomst. Hoe dit er in de praktijk uitziet, laten we Daan Bruggink zelf vertellen en illustreren aan de hand van twee recente projecten: basisschool De Verwondering in Almere en Oosterhoutse Baai in Nijmegen.
Daan Bruggink, oprichter van ORGA Architects: “Biofilisch en biobased bouwen is gewoon de toekomst”. Beeld © Sara Donker
Biobased en biofilisch
“De focus bij het bouwen en verbouwen van woningen en bedrijven spitst zich vandaag veelal toe op het energieprobleem. Het gevolg is dat het overkoepelende probleem dat onze natuurlijke grondstoffen de komende jaren op dreigen te raken enkel symptomatisch wordt aangepakt. Er zijn goede circulaire energiebronnen zoals zon, wind en water, die we nog beter in kunnen zetten. Daarnaast is het van belang dat we overschakelen op bouwmaterialen die van nature snel weer teruggroeien”, vat Daan Bruggink zijn visie gebald samen. “Waar wij op inzetten, is de creatie van moderne, circulaire gebouwen, gemaakt van biobased materialen waarbij de band tussen mens en natuur centraal staat. Bij het ontwerpen richten wij ons sterk op de natuurlijke cyclus. Biobased, op planten gebaseerde materialen groeien op natuurlijke wijze, nemen CO2 op, worden toegepast in een bouwwerk en kunnen na de levensduur van het gebouw weer worden opgenomen in de natuur. We streven naar een biobased architectuur zonder ‘virgin’ fossiele grondstoffen, schadelijke stoffen en volledig voorzien van schone fossielvrije energie.”
Basisschool De Verwondering won een Gouden Kikker voor het meest duurzame project van Nederland. Beeld © rubenvisser.com
“Onder biofilisch verstaan wij dat ons team van architecten bij elk project op zoek gaat naar zoveel mogelijk synergie tussen de architectuur, de mensen en de natuur. Door biobased te ontwerpen met gezonde, natuurlijke materialen ontstaan in de basis al natuurlijke gebouwen. Door biofilische principes, oftewel connecties met de natuur, te integreren, worden de effecten daarvan versterkt en ontstaan aangename en gezonde omgevingen om in te wonen en werken. Aan de hand van natuurlijke herbruikbare materialen creëer je niet alleen prachtige duurzame gebouwen, maar zorg je tegelijkertijd voor een organische balans waarin mensen, flora en fauna optimaal kunnen leven, wonen en werken.”
Groen is niet altijd groen
In een onlangs verschenen opiniestuk van zijn hand ('Groene' architectuur kost de samenleving veel meer dan het opbrengt) maakt Daan Bruggink duidelijk dat hij het niet eens is met nogal wat andere architecten die ook groen beweren te zijn. Hoe bedoelt hij dat precies?
“Bekijk, bijvoorbeeld, eens kritisch wat er gebeurt met gebouwen met bomen op verdiepingen, zoals de Trudo Toren in Eindhoven en Wonderwoods in Utrecht. Dit neigt eerder naar greenwashing, laat staan dat ze een klimaatprijs verdienen. Ik heb kritisch berekend hoeveel extra CO2 die uitstoten om groen op hoogte constructief mogelijk te maken en het is maar de vraag wat daar nog ecologisch aan is. Wie wil lezen hoe ik het zie, moet maar eens surfen naar dat opiniestuk. Voor mij is alvast duidelijk dat groen aan het einde van de rit quasi altijd het beste af is ‘met de voetjes in de grond’.”
Het project Oosterhoutse Baai positioneert 30 waterwoningen in de Oosterhoutse Baai in Nijmegen. Visualisatie © ORGA Architect
Basisschool De Verwondering
Wanneer we hem vragen om een voorbeeld van groen ‘met de voetjes in de grond’ verder uit te werken, verwijst Bruggink graag naar zijn biofilische school De Verwondering, die al tal van prijzen binnenhaalde, waaronder een Gouden Kikker voor het meest duurzame project van Nederland. Deze basisschool wil zijn gebruikers meer in contact brengen met de natuur door een verregaande verwevenheid van de gebouwde omgeving met het landschap.
“In De Verwondering ontdekt het kind vanuit zijn veilige klas in een organisch gevormd, alzijdig gebouw steeds verder de buitenwereld. De leerling ervaart de stad, het weer en een groen natuurlijk speelterrein, van zand, water en bomen. Een organische brug, geïnspireerd door de vormen van de ruggengraat en de ribben, verbindt de school met de overkant. De gedachte achter het ruimtelijk ontwerp, dat bedacht werd in samenwerking met architect Evert van Kampen van Bladgroen, is een concept van natuurlijke habitats waarin diersoorten naast elkaar bestaan en gedijen. Het schoolgebouw heeft 14 lokalen verdeeld over drie clusters die zo zijn georiënteerd dat er een grote natuurlijke tussenruimte ontstaat voor centrale gemeenschappelijke functies.”
De Verwondering is een hybride gebouw: de constructie is deels CLT, deels houtskeletbouw. Beeld © rubenvisser.com
“De Verwondering is een hybride houten gebouw: de constructie is deels CLT, deels houtskeletbouw. De materialen die gebruikt zijn voor isolatie, afwerking, vloeren en meubels zijn allemaal van biobased oorsprong. Het gebruik van natuurlijke materialen en texturen in combinatie met groenwanden geeft niet alleen visuele indrukken, maar ook het tast- en reukvermogen worden getriggerd wat zorgt voor een multi-zintuiglijke beleving. Zo komen we tot het uiteindelijke doel: het aanleren van een verantwoordelijkheidsgevoel en respect voor de natuurlijke wereld die momenteel ontbreekt bij veel volwassenen.”
Oosterhoutse Baai
Dit brengt de architect naar een ander illustratief, heel recent project: Oosterhoutse Baai. Hier worden 30 waterwoningen dusdanig in de Oosterhoutse Baai gepositioneerd dat ze op een natuurlijke wijze de contouren van de oever volgen. Over een toegangsbrug lopen bewoners en bezoekers door de oever- en waterplanten van en naar de woning en ervaren ze bovendien het verschil in seizoenen door het wisselende waterniveau.
“Ook hier draait het om een terugbrengen van mensen naar de natuur. Wakker word je omringd door water, groen en zingende vogels. Buiten op het terras zie je de vissen in het heldere water zwemmen, je leeft dus te midden van een weelderige natuur, terwijl je jezelf tegelijkertijd dichtbij de stad bevindt.”
De clusters zijn verdeeld in drie groepen, maar de woningen blijven één familie qua architectuur. Visualisatie © ORGA Architect
“Bij het landschapsontwerp werd geopteerd voor slingerende wandelpaden door bos en langs oevers waarin de waterwoningen te gast zijn. De clusters met waterwoningen worden organisch gevormd doordat je de drijvende woningen rondom een steiger plaatst, die met een toegangsbrug is verbonden met het vaste land. Deze steigers worden semi-openbare verblijfsplekken, zoals een hofje, maar dan op het water: een waterhof, waar mensen laagdrempelig samenkomen. Zichtlijnen vanaf de twee bruggen en het centrale landmark met een heuveltje als middelpunt bieden een uitnodigend panorama over het water.”
“De clusters zijn verdeeld in drie groepen, maar de woningen blijven één familie qua architectuur. Zij hebben allen een natuurlijke uitstraling door het uitvoerige gebruik van hout, groenstructuren en andere biobased materialen. Tegelijkertijd wordt er een onderscheid gemaakt tussen de groepen door variaties in vorm, materiaal en kleur. Tussen de groepen langs de slingerende oever werden er flinke openingen gelaten, waardoor er ruime zichtlijnen ontstaan vanaf de bruggen en de verschillende wandelpaden rond de Baai.”